جراحی بلفاروپلاستی (Blepharoplasty) یکی از پرطرفدارترین جراحی‌های زیبایی صورت به شمار می‌رود که برای اصلاح افتادگی پلک، پف زیر چشم و حذف پوست اضافی پلک انجام می‌شود. اگرچه نتایج این جراحی معمولاً رضایت‌بخش است و به جوان‌تر شدن چهره کمک می‌کند، اما نگرانی عمده بسیاری از داوطلبان، باقی ماندن جای زخم یا اسکار بعد از عمل است. جای بخیه یا اسکار پس از بلفاروپلاستی، موضوعی است که به عوامل متعددی بستگی دارد و بررسی علمی آن می‌تواند به بیماران درک درستی از روند بهبود و راهکارهای کاهش اسکار بدهد.
روند ایجاد اسکار بعد از بلفاروپلاستی
هنگامی که پوست برش داده می‌شود (چه در بلفاروپلاستی پلک بالا و چه پایین)، بدن وارد فاز ترمیم می‌شود تا بافت آسیب‌دیده را بازسازی کند. این فرآیند در سه مرحله اصلی انجام می‌شود:
- مرحله التهابی: بلافاصله پس از جراحی شروع می‌شود و معمولاً چند روز طول می‌کشد. گلبول‌های سفید برای پاک‌سازی زخم و جلوگیری از عفونت به محل می‌آیند.
- مرحله تکثیر (پرولیفراتیو): طی این مرحله سلول‌های جدید پوست و رگ‌های خونی در محل ایجاد می‌شوند و فیبروبلاست‌ها کلاژن تولید می‌کنند. این مرحله چند هفته طول می‌کشد و شروع تشکیل اسکار است.
- مرحله بازسازی (ماتوریشن): این مرحله ممکن است از چند هفته تا حتی یک سال ادامه یابد. در این فاز، بافت اسکار به تدریج نرم‌تر، صاف‌تر و همرنگ‌تر با پوست اطراف می‌شود.
در بلفاروپلاستی، به دلیل آنکه برش‌ها روی چین طبیعی پلک ایجاد می‌شوند، اسکار معمولاً بسیار ظریف و کم‌رنگ است، اما به هر حال احتمال باقی ماندن رد بخیه وجود دارد.
عوامل مؤثر بر ماندگاری اسکار بعد از بلفاروپلاستی
ماندگاری جای بخیه یا اسکار پس از جراحی پلک تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد:
۱. تکنیک و مهارت جراح
یکی از مهم‌ترین عوامل، میزان مهارت و تجربه جراح پلاستیک است. جراحان ماهر معمولاً برش را در چین‌های طبیعی پلک قرار می‌دهند و از نخ بخیه‌های بسیار ظریف استفاده می‌کنند. همچنین تکنیک‌های پیشرفته مثل بخیه‌های زیرپوستی یا بخیه‌های قابل جذب نیز می‌تواند اسکار را به حداقل برساند.
۲. ویژگی‌های ژنتیکی و نوع پوست بیمار
ساختار ژنتیکی، رنگ، ضخامت و خاصیت کشسانی پوست هر فرد نقش مهمی در کیفیت ترمیم زخم و میزان ماندگاری اسکار دارد. افرادی با پوست تیره‌تر یا مستعد ایجاد اسکار هایپرتروفیک (برجسته) یا کلوئیدی، ممکن است بیش از دیگران جای بخیه را تجربه کنند.
۳. سن بیمار
در افراد جوان‌تر، به دلیل قابلیت بالاتر بازسازی سلولی، اسکار اغلب سریع‌تر و بهتر ترمیم می‌شود. در حالی که با افزایش سن، روند بازسازی کندتر شده و احتمال ماندگاری اسکار بیشتر است.
۴. مراقبت‌های پس از جراحی
رعایت دقیق دستورات پزشک درباره تمیز نگه داشتن زخم، استفاده از پمادهای مخصوص، عدم تماس دست آلوده و جلوگیری از تابش مستقیم نور آفتاب نقش مهمی در بهبود زخم و کاهش اسکار دارد.
۵. واکنش بدن به بخیه و نوع نخ
برخی افراد ممکن است به مواد بخیه حساسیت داشته باشند یا واکنش التهابی غیرطبیعی نشان دهند. انتخاب نوع نخ (قابل جذب یا غیر قابل جذب) نیز در ترمیم اسکار مؤثر است.
۶. ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای
وجود بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری‌های خودایمنی یا نقص سیستم ایمنی می‌تواند ترمیم زخم را به تاخیر بیندازد و احتمال باقی ماندن اسکار را افزایش دهد.
طول دوره ماندگاری اسکار بعد از بلفاروپلاستی
معمولاً اسکار ناشی از بلفاروپلاستی طی چند ماه تا یک سال به تدریج محو می‌شود. در ۳ هفته اول زخم ممکن است قرمز و متورم به نظر برسد، اما پس از ۶ تا ۱۲ ماه رنگ آن به تدریج با پوست اطراف همسان می‌شود و فقط یک خط ظریف و محو باقی می‌ماند. البته در برخی موارد نادر ممکن است اسکار برجسته، ضخیم یا با رنگ متفاوت باقی بماند که معمولاً با درمان‌های مکمل قابل بهبود است.
راهکارهای علمی برای به حداقل رساندن اسکار بعد از بلفاروپلاستی
- انتخاب جراح ماهر و باتجربه
- رعایت مراقبت‌های بعد از عمل: استفاده از پمادهای ترمیمی و شست‌وشوی صحیح محل زخم
- محافظت در برابر نور خورشید: استفاده از عینک آفتابی و کرم ضدآفتاب
- مصرف مکمل‌های ترمیمی مثل ویتامین C، E و روی
- اجتناب از دخانیات و سیگار
- درمان‌های کمکی در صورت نیاز: لیزر، میکرونیدلینگ، تزریق کورتون یا کرم‌های سیلیکونی
مطالعه‌های علمی در زمینه اسکار بلفاروپلاستی
مطالعات متعددی درباره روند ترمیم زخم و عوامل مؤثر بر اسکار جراحی پلک انجام شده است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که:
- برش در خطوط طبیعی پلک باعث کاهش احتمال باقی ماندن جای بخیه می‌شود.
- تکنولوژی بخیه‌های قابل جذب باعث بهبود سریع‌تر و کاهش تحریک پوست می‌شود.
- لیزر CO2 فرکشنال پس از بهبود نسبی زخم، اسکار را صاف‌تر و همرنگ‌تر می‌کند.
- استفاده موضعی از ژل سیلیکون قطر و قرمزی اسکار جراحی را کاهش می‌دهد.
- رژیم غذایی غنی از پروتئین و آنتی‌اکسیدان سرعت بازسازی پوست را افزایش می‌دهد.
تفاوت اسکار بلفاروپلاستی در پلک بالا و پایین
محل قرارگیری زخم جراحی در پلک بالا عموماً داخل چین طبیعی است و به همین دلیل اسکار معمولاً پس از ترمیم قابل مشاهده نیست. اما در بلفاروپلاستی پلک پایین، بسته به نوع تکنیک جراحی (از داخل ملتحمه یا از روی پوست)، اسکار می‌تواند متفاوت باشد. روش ترانس‌کونژکتیوال (از داخل) اسکار ظاهری ندارد اما برای همه بیماران مناسب نیست.
علل ماندگاری غیرعادی اسکار
- عفونت یا التهاب شدید زخم بعد از عمل
- باز شدن زخم یا بخیه‌ها به دلیل ضربه، خارش یا دستکاری
- بروز گوشت اضافه (کلوئید یا اسکار هایپرتروفیک)
- عدم رعایت مراقبت‌های لازم توسط بیمار
- اختلالات زمینه‌ای سیستم ایمنی یا متابولیک
درمان اسکار مقاوم بعد از بلفاروپلاستی
- لیزر فرکشنال: صاف شدن سطح اسکار و کاهش قرمزی
- میکرونیدلینگ: تحریک تولید کلاژن و هموارسازی اسکار
- کرم‌های سیلیکونی و ژل‌های ترمیمی: نرم و نازک کردن اسکار
- تزریق کورتون: کوچک شدن و کاهش ضخامت اسکار برجسته
- جراحی ترمیمی در موارد نادر و مقاوم
نقش انتظارات بیمار و مشاوره تخصصی
در بسیاری از موارد، ترس از باقی ماندن اسکار ناشی از اطلاع‌رسانی ناقص یا انتظارات غیرواقع‌بینانه است. مشاوره دقیق پیش از عمل، بررسی سوابق پزشکی، ارزیابی نوع پوست و آگاهی‌رسانی شفاف درباره روند بهبودی، باعث رضایت بیشتر بیماران و کاهش اضطراب آن‌ها می‌شود.
جمع‌بندی
ماندگاری اسکار بعد از بلفاروپلاستی به طور مستقیم وابسته به مهارت جراح، مراقبت‌های صحیح بعد از عمل، ویژگی‌های فردی و واکنش بدن بیمار است. اگر تمامی شرایط ایده‌آل رعایت شود، اغلب اسکار جراحی پلک پس از مدتی کاملاً محو می‌شود یا آن‌قدر نامحسوس است که در زندگی روزمره دیده نمی‌شود. به‌روز بودن تکنیک‌های جراحی، استفاده از مواد بخیه پیشرفته، پیروی از توصیه‌های مراقبتی و انجام درمان‌های کمکی در موارد لازم، راهی مطمئن برای رسیدن به نتیجه ایده‌آل و بدون نگرانی از باقی ماندن جای بخیه است.
در نهایت، هر بیمار باید بداند که بدن هر فرد واکنش منحصر به فردی به ترمیم زخم دارد، اما با انتخاب پزشک متخصص و رعایت توصیه‌های علمی، احتمال ماندگاری اسکار به حداقل خواهد رسید.
